Stanisław Jachowicz

Stanisław Jachowicz

Stanisław Jachowicz urodził się w niezamożnej rodzinie szlacheckiej 17 kwietnia 1796 r. we wsi Dzików (dzisiaj dzielnica Tarnobrzega). Jego ojciec Wojciech Jachowicz zarządzał dobrami właścicieli Dzikowa – Tarnowskich. Był to mądry i pracowity człowiek. Swemu kilkuletniemu synowi przed swą przedwczesną śmiercią zostawił wiele rad i wskazówek, których aktualność zachowała się do dnia dzisiejszego, jak np. „Ludzi wszystkich kochaj jak braci, nie mów: to Żyd, to poganin, ale mów na każdego: to człowiek”. Zmarł w 1800 r. a wychowaniem Stanisława i rodzeństwa zajmowała się matka – Wiktoria z Dobrzyńskich.

Bardzo wcześnie, bo już w wieku ośmiu lat opuścił dom rodzinny, wysłany został bowiem do odległego o kilkadziesiąt kilometrów Rzeszowa, gdzie uczył się w miejscowej szkole pijarów, a następnie w gimnazjum w Stanisławowie. W latach 1813 – 1818 studiował na wydziale filozofii Uniwersytetu Lwowskiego. Tam założył i działał w tajnym Towarzystwie Ćwiczącej się Młodzieży w Literaturze Ojczystej. Towarzystwo to było związkiem literacko-naukowym wzorowanym na powstałym w 1800 r. Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk. We Lwowie miał miejsce jego debiut literacki, którym były opublikowane w „Pamiętniku Lwowskim”. Dał się także poznać jako osoba niezwykle przyjazna dla innych. Dbał o dobro ogółu i umiejętnie łagodził konflikty.

W 1818 r. ukończył studia i podjął pracę jako urzędnik w Prokuraturze Generalnej Królestwa Polskiego w Warszawie. Wstąpił także do Związku Wolnych Polaków. Po wykryciu organizacji przez władze carskie i przeprowadzonym śledztwie otrzymał zakaz piastowania stanowisk rządowych. Odtąd aż do końca swego życia utrzymywał się z pracy pedagogicznej, ucząc języka polskiego w domach, w konwikcie pijarów na Żoliborzu i na prywatnych stancjach dla dziewcząt. Darmowo nauczał sieroty i dzieci z niezamożnych rodzin. Ponieważ praca w administracji nie dawała mu satysfakcji, więc bez żalu porzucił karierę urzędniczą i poświęcił się pedagogice, do której miał wrodzony talent. Jak pisał do przyjaciela: „Teraz poznałem, że ja tylko na belfra stworzony”.

Zaczął pisać wierszyki, piosenki i opowiastki dla dzieci. W swoich utworach ukazywał, takie wartości jak: miłość do rodziców i Boga, patriotyzm, poszanowanie narodowych pamiątek, szacunek dla opiekunów i osób starszych, poszanowanie cudzej własności, pilność w nauce, oszczędność i nie uleganie nałogom. Niezależnie od literatury pięknej Jachowicz publikował liczne pedagogiczne prace naukowe z zakresu metodyki nauczania.

okładka książki Bajki i powiastki autorstwa Stanisława Jachowicza

Pierwszą swą książkę, dedykowaną „cieniom najdroższej matki”, wydał w Płocku w 1824 roku. Był to zbiór 58 wierszowanych bajek i umoralniających opowiastek dla dzieci pod tytułem „Bajki i powieści”. Wydane zostały w płockiej drukarni Karola Kuliga prawdopodobnie ze środków własnych autora. Już w 1824 r. ukazała się bardzo pochlebna recenzja w piśmie „ Dziedzilija czyli pamiętnik płockiej, pięknej literaturze poświęcony”. Autorem tej recenzji, a równocześnie wydawca „Dziedziliji...” był August Zdziarski nauczyciel literatury, łaciny i greki w Szkole Wojewódzkiej (dzisiaj Małachowianka), członek miejscowego Towarzystwa Nauk. Publikacja Jachowicza, wciąż poszerzana, ukazywała się co roku przez kolejne cztery lata. Ostatnie z 1829 r. liczyło 113 utworów. Oprócz tego publikował swe utwory w periodykach. Podpisywał je albo własnym nazwiskiem albo pseudonimem Stanisław z Dzikowa. Kolejne wydania „Bajek i powieści” były wydane pod tytułem „Bajki i powiastki”. W 1871 r, a więc kilkanaście lat po śmierci autora ukazało się ósme ich wydanie. Był to najpopularniejszy w XIX wieku w Polsce zbiór wierszy dla dzieci. Zostały one też przetłumaczone na kilka języków. Kontynuacją „Bajek i powiastek” było „Sto nowych powiastek” wydanych w 1953 r. cieszących się równie wielka popularnością. Ogólny dorobek poety to kilkaset utworów o charakterze dydaktyczno-moralizatorskim. Wydanych zostało wiele książek zawierających utwory poety.

Stanisław Jachowicz powszechnie uważany jest za faktycznego twórcę polskiej literatury dziecięcej i najlepszego bajkopisarza dla dzieci swej epoki. Na jego bajkach wychowało się kilka pokoleń dzieci polskich. Jego twórczość była i jest ponadczasowa, a utwory proste i zrozumiałe oraz dostosowane do zainteresowań dzieci i ich zdolności percepcyjnych.

W 1829 r. Jachowicz brał udział w redagowaniu wydawanego przez rok i kierowanego przez Ignacego Chrzanowskiego „Tygodnika dla Dzieci”. Było to drugie, po „Rozrywkach dla dzieci” wychodzącym w latach 1824 – 1828 i kierowanym przez Klementynę Hafmanową z Tańskich, tego rodzaju pismo w Polsce. W 1830 r. przy pomocy I. Chrzanowskiego rozpoczął wydawanie „Dziennika dla Dzieci”, pierwszego codziennego pisma dla dzieci w Europie. Dziennik ukazywał się codziennie, prócz niedziel i świąt, i ukazało się go ogółem 299 numerów. Jego treść była bardzo bogata. Były tam stałe działy poświęcone dziejom Polski i Polaków, historii innych narodów, dalekim krajom i ich przyrodzie. Poruszano także problemy dla dzieci i ich środowiska; w stałej rubryce omawiano książki dla dzieci.

„Dziennik dla Dzieci” na tle innych tego typu gazet w Polsce wyróżniał się nie tylko częstotliwością ukazywania się, ale również nowatorską formą, udało się bowiem Jachowiczowi wciągnąć do jego redagowania samych czytelników. Publikowane były nadsyłane przez nich listy, wiersze i inne formy literackie. Organizowano także konkursy i akcje charytatywne. Po wybuchu powstania listopadowego w 1830 r. „Dziennik” zdecydowanie poparł zryw powstańczy, a na jego łamach zamieszczane były teksty objaśniające dzieciom pojęcie powstania, miłości do Ojczyzny i powinności dla ojczystego kraju. Stanisław Jachowicz został też sekretarzem tajnej organizacji „Towarzystwo Patriotyczne”. Zamieścił także w prasie „Pieśń narodową” na nutę „Mazurka Dąbrowskiego”. Wydawane przez niego czasopisma i utwory, takie jak np. „Nauka w zabawce, dzieło dla dzieci, czy też „Rozmowy mamy z Józią służące za wstęp do wszelkich nauk”, nie tylko wychowywały, ale też uczyły czytania, liczenia, historii i przyrody. Szczególnego znaczenia nabrała jego praca nad wychowaniem dzieci w duchu polskości po upadku powstania, kiedy w Królestwie Polskim nasilony został proces rusyfikacyjny. Pisał i publikował książeczki do tzw. wychowania macierzystego oraz seryjne tomiki powiastek. Wymienić tu można: „Pamiątka dla Eryczka” dedykowana swemu synowi, „Źródło wiadomości dla dziatek polskich”, „Rady wuja dla siostrzenic”, czy też „Dzieciom na pamiątkę. Wiązanka z dziejów Polski”. Napisał również pierwszy w Polsce tomik piosenek z melodiami Chopina i Moniuszki - „Śpiewy dla dzieci”, a z kolei dla młodzieży „Książkę dla rzemieślnika” i „Rozrywki dla młodzieży rzemieślniczej”.
Oprócz literatury dla dzieci i młodzieży pisał także dla dorosłych, w których ukazywał obraz swoich rodzinnych stron oraz opisywał obyczaje wiejskie. Zawarte one zostały w tomie „Pisma różne wierszem”. Zgromadził także wiele przysłów, co wykorzystane zostało później przez Samuela Adelberga.

Przez całe życie szczególnie interesował się losem sierot, dzieci biednych i pokrzywdzonych. W lipcu 1830 r. objął stanowisko dyrektora Instytutu dla Moralnie Zaniedbanych Dzieci. Niestety działalność Instytutu trwała niewiele ponad rok czasu, bowiem podczas szturmu Warszawy w sierpniu 1831 r., budynek uległ zniszczeniu i już nie został odbudowany, a sama instytucja zakończyła swą działalność. Poeta założył teraz Towarzystwo Wychowania Dzieci po Poległych Rycerzach i troskliwie zajął się opieką nad sierotami. W 1831 r. został członkiem Towarzystwa Dobroczynności w Warszawie, uczestnicząc w pracy tej organizacji aż do śmierci. Szczególnie wyróżniał się energią i pomysłowością w zbieraniu datków na rzecz sierocińców i szkół. Był współtwórcą ochronek pierwowzorów dzisiejszych przedszkoli. Dzieci były tam nauczane, wychowywane i otrzymywały posiłki, podczas gdy ich matki pracowały poza domem. Z inicjatywy Jachowicza rozpoczęto w tych ochronkach naukę rzemiosła, przekształcając je sukcesywnie w szkoły rzemieślnicze, co bardzo ułatwiło wychowankom start w dorosłe życie.

W 1842 r. po kilku latach budowy oddany został do użytku dom dla sierot po poległych powstańcach. Zbudowany został ze środków zebranych w zbiórkach publicznych zainicjowanych przez poetę. Pod koniec życia zaczął być wreszcie doceniany przez władze. Za swą działalność filantropijną otrzymał order Świętego Stanisława III klasy, przywrócono mu prawo druku i otrzymał od cara dożywotnią rentę.

Życie osobiste Jachowicza nie było łatwe. Wcześnie osierocony przez ojca, potem matkę, wychowywany bez rówieśników i zabawy, szybko rozłączony z rodzinnym domem a potem pozbawiony pracy. Był dwukrotnie żonaty. W 1832 r. wziął ślub z Salomeą Jabłońską. Ojciec jej, Hiacynt Jabłoński był kapitanem wojska polskiego i właścicielem ziemskim z okolic Płocka. Ślub odbył się w Jabłonnie. Niestety dwa lata później żona i nowo narodzony syn Dobrosław zmarli. Powtórnie ożenił się w 1833 r. ze swą dawną uczennicą Antoniną Ośmiałkowską, z którą miał dwóch synów – urodzonego w 1833 r. Rudolfa i urodzonego w 1842 r. Eryka. Oprócz tego Jachowiczowie wychowywali czwórkę dzieci zmarłej siostry Antoniny. Wyczerpany intensywną pracą Jachowicz tracił stopniowo swe siły i wzrok. W uznaniu jego zasług oraz celu w celu zebrania funduszy dla poety jego przyjaciele postanowili wydać na jego 61 urodziny zbiorową trzytomową pracę, pt. „Wieniec”, która ukazała się w latach 1857 – 1858. Pierwszy z tomów ukazał się jeszcze za życia poety. Mimo postępującej choroby do ostatnich chwil swego życia twórczo pracował, kontynuując rozpoczęte prace, z których część ukazała się dopiero po jego śmierci.

Stanisław Jachowicz zmarł w Warszawie w wigilię Bożego Narodzenia 24 grudnia 1857 r. Przeszedł do historii jako wybitny pisarz, poeta, nauczyciel, działacz społeczny i filantrop, człowiek, który całe swoje życie poświęcił dzieciom. Potrafił zrozumieć dzieci i ich sposób widzenia. Był pierwszym, który dostrzegł, że bajki dla dzieci powinny się różnić od klasycznych bajek dla dorosłych. W swoich utworach operował naturalnym, codziennym językiem, podawał konkretne przykłady w miejsce operowania alegorią. Zwierzęta z bajek Jachowicza są po prostu bohaterami opowieści a nie uosobieniem zalet czy też przywar ludzkich. Jako pełnoprawnych bohaterów wprowadził dzieci z ludu. Był prekursorem powiastek dziecięcych wzorowanych na oświeceniowych powiastkach moralnych i faktycznym twórcą tego nowego gatunku. Wszystkie jego utwory propagują, poprzez swoje morały, surowe ideały wychowawcze bazujące na osobistym, tradycyjnym wychowaniu pisarza wzbogacone szeregiem cnót mieszczańskich – pracowitości, posłuszeństwa, solidności, uczciwości, oszczędności, rozsądku, poszanowania tradycji i dobroci dla ludzi i zwierząt.

Biografia pochodzi z książki "Dzieje Szkoły Podstawowej nr 1 im. Stanisława Jachowicza w Ostrołęce", autor: Jerzy Kijowski.

Najbardziej znane wiersze Stanisława Jachowicza

Chory Kotek
Pieśń leniwca
Kurczątka
Józio i Matka
Karolek i słońce
Zaradź złemu zawczasu
Pszczółka
Kukuryku
Staś na spodniach zrobił plamę
Figielki Kazia
Tadeuszek
Nieposłuszeństwo
Zaradź złemu zawczasu
Andzia
Obchodź się łagodnie ze zwierzętami
Basia
Piłka
Staś na spodniach zrobił plamę

Zbiór wierszy dla dzieci Stanisława Jachowicza znajdziesz na stronie WierszykiDlaDzieci.pl - Stanisław Jachowicz

© Ludzie.info | Kontakt

Ludzie.info