Ludzie.info

Religie świata

Tolerancja – jeden z podstawowych kanonów kultury człowieka – wiąże się, między innymi, z uznawaniem i szanowaniem wierzeń różniących się od naszych własnych. A jedną z dróg prowadzących do tego jest poznanie – choćby z grubsza – tych wierzeń. Poniżej zostały omówione – dosyć skrótowo – religie o ogólnoświatowym zasięgu: Buddyzm, Judaizm, Chrześcijaństwo, Islam.

BUDDYZM
Założycielem buddyzmu był Budda (po sanskrycku: przebudzony, oświecony). Urodził się około 560 roku p.n.e. w Kapilawastu, w pobliżu południowej granicy dzisiejszego Nepalu. Pochodził z rodu książęcego. W wieku niespełna 30 lat zrezygnował z życia rodzinnego: opuścił żonę i synka, i oddał się poszukiwaniu prawdy. Po roku nauki u braminów i 6 latach ascezy doznał pod figowcem „oświecenia” – stąd przydomek Budda, bo właściwie nazywał się Siddahartha Gautama.

W pierwszym swoim kazaniu w Benares wyłożył „cztery szlaki prawdy” – zasady swojej nauki. Przez resztę życia wędrował po kraju i niezmordowanie nauczał. Zmarł około 470 roku p.n.e. w Kusinagara, gdzie osiągnął nirwanę: „dynamiczny stan podświadomości, w którym istota wolna od niewiedzy, namiętności, cierpienia i czynu bezustannie działa dla dobra wszystkich żyjących”. Zwłoki jego spalono, a nad popiołami wzniesiono stupę, kopiec pamiątkowy.

Na naukę pierwotnego buddyzmu składają się cztery szlachetne prawdy, które głoszą:
1) cierpienie stoi na początku życia ludzkiego; cierpienie to narodziny, starość, śmierć oraz połączenie z tym co niemiłe, i rozłąka z tym, co miłe;
2) przyczyną cierpienia jest pragnienie istnienia, radości, potęgi, itp., a to pragnienie jest przyczyną reinkarnacji (powtórnych narodzin);
3) cierpienie można usunąć przez wykorzenienie pożądania;
4) drogą do usunięcia cierpienia jest „ośmioraka ścieżka”: należyta wiara, należyte postanowienie, należyta mowa, należyty czyn, należyte życie, należyte dążenie, należyte pamiętanie, należyta medytacja. Od cierpienia – według buddyzmu – nie uwalnia śmierć samobójcza, ponieważ śmierć prowadzi do nowych narodzin, ani asceza, tylko ośmioraka ścieżka. Celem zaś życia jest wyzwolenie z cierpienia i osiągnięcie spokoju w nirwanie.

Naukę Buddy niektórzy uczeni uważają za system filozoficzny, a nie religię. Pierwotny buddyzm nie miał żadnego wyznania wiary – by być buddystą, wystarczyło postępować według nauk Buddy, nie miał też rytuału ani duchowieństwa. Mnisi nie pełnili żadnych funkcji religijnych. Dopiero później, kiedy nastąpiły zmiany w buddyzmie, klasztory stały się ośrodkami religijnymi, nauki i kultury.

Buddyzm był pierwszym systemem religijnym, który głosił równość wszystkich ludzi, bez względu na rasę i narodowość, pochodzenie społeczne i pełnione funkcje. Głosił również powszechną życzliwość dla wszystkich istot cierpiących. Był to pogląd rewolucyjny, zwłaszcza w Indiach, gdzie istniał kastowy ustrój społeczny.

Pod wpływem innych wierzeń pierwotny buddyzm przeszedł liczne przeobrażenia i wyłoniły się trzy podstawowe kierunki:
* hinajana, której ideałem stał się buddyjski święty, żyjący w oderwaniu od świata i troszczący się wyłącznie o swoje zbawienie, nawet za życia;
* mahajana, która rozszerzyła troskę o zbawienie na całą społeczność, Buddę pozbawiła cech ludzkich, czyniąc z niego istotę nadprzyrodzoną; pojawiły się nowe postacie mityczne, które przyćmiły Buddę, a same ułatwiały zbawienie;
* mantrajana, która zatrzymała podstawowe zasady mahajany, ale ideałem religii stał się mistrz sztuki magicznej, formy kultury zostały sprowadzone do magii, połączone z praktykami erotycznymi.

Buddyzm wywędrował z Indii do innych krajów, gdzie przechodził liczne przekształcenia i przemiany, tak że dziś odróżniamy między innymi buddyzm chiński, japoński, tybetański. W samych zaś Indiach jest obecnie niewielu jego wyznawców.

JUDAIZM
Judaizm jest religią narodową, wyznawaną przez Żydów. Jego wyznawcą, a tym samym Żydem, staje się automatycznie ten, kto się urodził z matki Żydówki. Można również do niego przystąpić.

Judaizm wywodzi się z wierzeń koczowniczych plemion hebrajskich, pochodzących z wierzeń ogólnosemickich, które charakteryzuje wielobóstwo. Po przejściu na osiadły tryb życia głównym bogiem izraelskich plemion został Jahwe, z którym Mojżesz (XIII w. p.n.e.) „zawarł przymierze”. Imię Jahwe, które Biblia wyjaśnia zdaniem: „jam jest, który jestem” zostało uznane za święte i nie wolno było go wymawiać. Zapisywano spółgłoskami JHWH, a przy czytaniu zastępowano między innymi słowami Adonaj (pan) lub Elohim (bóg).

Do utrwalenia kultu Jahwe i ukształtowania się monoteizmu przyczyniła się, zbudowana przez Salomona (X w. p.n.e.), świątynia w Jerozolimie i jej kapłani, działalność proroków oraz niewola babilońska. Po powrocie z niej uczony Ezdrasz (V w. p.n.e.) „odnowił przymierze” z Jahwe, a Torę ogłosił świętą księgą. Był to początek judaizmu.

Doktryna judaizmu opiera się na Biblii (dokładniej: na Starym Testamencie), i na Talmudzie. Biblia (po grecku „księgi”) powstała pomiędzy 1200 a 150 rokiem p.n.e. Talmud )po hebrajsku „nauka”) został spisany w dwóch wersjach: palestyńskiej (IV w. n.e.) i babilońskiej (VI w. n.e.). Składa się z przekazywanych ustnie nauk rabinów, omawiających sprawy rolnictwa, świąt, ślubów, małżeństw i rozwodów, karne i sądowe cywilne, kultu świątynnego, rytualnej czynności oraz z komentarzy do nich. Jest uzupełnieniem pierwszej części Biblii, czy Tory, zwanej też Prawem lub Pięcioksięgiem Mojżeszowym. Talmud przyczynił się do ujednolicenia judaizmu.

Judaizm nie ma ani określonych dogmatów, ani wyznania wiary, ma zasady, których należy przestrzegać pod groźbą ekskomuniki.. Zgromadził je i uporządkował w XII wieku Mojżesz Majmonides. A oto one: „jest tylko jeden Bóg; jest on prosty i niepodzielny; jest bytem niematerialnym i bez ciała; jest wieczny, bez początku o bez końca; jego tylko należy czcić; on zsyłał proroków, których słowa są prawdziwe; Mojżesz jest największym prorokiem; Prawo Mojżeszowe podyktował wszechmocny Bóg; Prawo jest niezmienne; Bóg zna ludzkie myśli i czyny, Bóg wynagradza tych, którzy wypełniają Prawo, a karze tych, co je przekraczają; Mojżesz zjawi się wtedy, kiedy Bóg uzna to za stosowne; Bóg wskrzesi zmarłych w odpowiednim czasie”.

Mojżesz Majmonides zebrał i określił również wszystkie przykazania judaizmu – 248 nakazów i 365 zakazów, obowiązujących do dzisiaj. Polegają one głównie na przestrzeganiu:
1) obrzezania, które jest zewnętrznym znakiem przymierza z Jahwe, a którego dokonuje się w 8 dniu życia i jednocześnie nadaje imię chłopcu;
2) szabatu – drugiego znaku przymierza; szabat, siódmy dzień tygodnia żydowskiego, jest dniem odpoczynku i czci Jahwe, który również odpoczywał po sześciu dniach tworzenia; w szabat obowiązuje całkowity zakaz pracy, nawet przygotowywania posiłków;
3) przepisów pokarmowych, między innymi zakazujących spożywania mięsa niektórych zwierząt;
4) świąt i postów.

Żydowskie święta sięgają swoimi początkami bardzo odległych czasów i stanowią połączenie dawnych zwyczajów pasterskich i rolniczych. Do najważniejszych należą:
1) Pesach, dawne święto pasterskie, z którym z czasem związano rolnicze Święto Przaśników, czyli niekwaszonego chleba. Pesach obchodzone jest na pamiątkę ominięcia domów Izraelitów podczas zagłady pierworodnych w Egipcie i wyprowadzenia z niewoli Izraelitów, ocalałych dzięki krwi baranka.
2) Święto Tygodni, dawne święto żniw i zbiorów pszenicy, obchodzone pięćdziesiątego dnia po Pesach dla upamiętnienia dnia, w którym Jahwe przekazał Mojżeszowi na górze Synaj Dekalog i zawarł przymierze z Izraelem.
3) Święto Szałasów (lub Kuczek), obchodzone jesienią w bardzo radosnym nastroju na pamiątkę pobytu Izraelitów na pustyni, a także na podziękowanie Bogu za plony. Izraelici podczas tego święta powinni mieszkać w szałasach. Z czasem budowano symboliczny szałas obok synagogi lub w jej wnętrzu.

Obowiązki religijne powinien wykonywać każdy Żyd po ukończeniu 13 roku życia. W pierwszy szabat po trzynastych urodzinach chłopiec odczytuje fragment Tory i tekst ksiąg proroczych oraz wygłasza własny komentarz. Po uroczystości tej, zwanej bar micwa, chłopiec staje się pełnoletnim wobec prawa religijnego. Modły zbiorowe mogą się odbywać w każdym miejscu, jeżeli uczestniczy w nich 10 dorosłych mężczyzn (powyżej 13 lat) i mają rodały, czyli nawinięte na dwa drążki zwoje pergaminów, zawierające ręcznie spisany tekst Tory lub innych ksiąg biblijnych.

Judaizm ma dwa symbole religijne: menorę i Gwiazdę Dawida. Menora, siedmioramienny świecznik, znajduje się w synagogach żydowskich oraz w herbie państwa Izrael. Gwiazda Dawida składa się z dwóch nałożonych na siebie równobocznych trójkątów, które tworzą sześcioramienną gwiazdę. Występowała już w Talmudzie, ale dopiero od XVII wieku pojawiła się na żydowskich nagrobkach. Dziś jest, obok menory, głównym symbolem judaizmu. Znajduje się również na fladze państwa Izrael.

CHRZEŚCIJAŃSTWO
Chrześcijaństwo dzieli się na katolicyzm, prawosławie, protestantyzm i wiele innych wyznań, uznających Boga jedynego w trzech osobach (Trójca Święta), który „jest bytem osobowym, niezmiennym, wiecznym i wszechwiedzącym, stwórcą i kierownikiem świata”. Wszystkie te wyznania – mimo rozbieżności doktrynalnych – uznają Jezusa Chrystusa za Syna Boga i Zbawiciela, a Biblię za Objawienie i źródło wiary.

Chrześcijaństwo założył Jezus Chrystus (Jezus to imię własne, skrócone z hebrajskiego Jehoszua, co znaczy „Jahwe jest zbawieniem”, Chrystus to po grecku „namaszczony, pomazaniec”). Był Żydem i żył około 7 – 4 roku przed naszą erą do 28 – 30 roku naszej ery. Usiłował zreformować religię żydowską: głosił nowy typ stosunku wierzącego do Jahwe oraz zapowiadał szybkie nadejście Królestwa Niebieskiego. Swoimi wystąpieniami naraził się przywódcom religii żydowskiej i został – pod pretekstem politycznym – wydany Rzymianom, ówczesnym władcom Jerozolimy i ukrzyżowany jako buntownik polityczny, (gdyby był uznany za przestępcę religijnego, zostałby – według zwyczajów żydowskich – ukamienowany).

Od samego początku zarysowały się w chrześcijaństwie dwa nurty:
1) palestyński, który widział w chrześcijaństwie sektę żydowską; jej zwolennicy trzymali się prawa Mojżeszowego, przestrzegali obrzezania, modlitw i ofiar w świątyni, przepisów o rytualnej części oraz wierzyli w szybkie przyjście Mesjasza;
2) reprezentowany przez Pawła z Tarsu (przed nawróceniem nosił imię Szaweł, był rabinem i faryzeuszem, zawzięcie zwalczającym chrześcijan); działał w świecie rzymsko-hellenistycznym, tworzył gminy z nawróconych pogan i odrzucał zwyczaje żydowskie.

Po zburzeniu Jerozolimy w 70 roku i upadku powstań Żydowskich przeciwko Rzymianom, zwyciężył nurt zapoczątkowany przez Pawła i chrześcijaństwo zaczęło się przekształcać w religię ponadnarodową, początkowo we wschodnich, a potem i w zachodnich prowincjach imperium rzymskiego.

Przez pierwsze trzy wieki chrześcijaństwo było religią zakazaną, a jego wyznawcy prześladowani – odrzucali bowiem religię państwową i kult cesarzy, obowiązujący wszystkich mieszkańców imperium. Dopiero edykt Konstantyna Wielkiego (313 rok) zapewnił chrześcijaństwu równouprawnienie z innymi religiami, a edykt Teodozjusza Wielkiego (380 rok) uznał chrześcijaństwo za religię panującą w cesarstwie i nakazał tępienie pogaństwa.

Centralnym punktem życia religijnego była uczta eucharystyczna, podczas której „łamano chleb”, czytano fragmenty ksiąg świętych, śpiewano psalmy, a przełożeni gminy wygłaszali pouczenia. Przyjęcie chrześcijaństwa odbywało się przez chrzest – zanurzano w rzekach, potem w basenach chrzcielnych, z czasem zaczęto pokrapiać i polewać święconą wodą. Od VIII wieku nadaje się jednocześnie imię.

Od zarania chrześcijaństwa obchodzono uroczyście dwa święta: Wielkanoc i Pięćdziesiątnicę, czyli Zesłanie Ducha Świętego (Zielone Świątki), wywodzące się bezpośrednio z judaizmu. Wielkanoc – najważniejsze święto chrześcijańskie – obchodzono początkowo razem ze świętem żydowskim Pesach, a od roku 325 w pierwszą niedzielę po wiosennej pełni Księżyca (miedzy 22 marca a 25 kwietnia). Zielone Świątki – drugie co do ważności święto – przypada zawsze w siódmą niedzielę po Wielkanocy. Dniem świętym była również niedziela na pamiątkę zmartwychwstania Chrystusa.

Święto Bożego Narodzenia wprowadzono na początku IV wieku, a datę ustalono na 6 stycznia. W połowie IV wieku na Zachodzie, a w połowie V wieku na całym Wschodzie przeniesiono je na 25 grudnia. 6 stycznia pozostał dniem Trzech Króli.

Kult Matki Boskiej, tak dziś rozpowszechniony, narodził się dopiero w VII wieku. Około 600 roku ustalono na Wschodzie pierwsze święto ku czci Matki Boskiej – Wniebowzięcie, a pięćdziesiąt lat później wprowadzono je również na Zachodzie. Jednakże dopiero w połowie XIX wieku ogłoszono dogmat o Niepokalanym Poczęciu Marii, a w połowie XX wieku o Wniebowzięciu Marii.

W IX wieku wprowadzono dzień Wszystkich Świętych. Początkowo obchodzono w pierwszą niedzielę po Zielonych Świątkach, a od roku 838 – 1 listopada. Zaduszki zaś włączył Kościół do swoich obrzędów pod koniec X wieku.

Święto Bożego Narodzenia, kult Matki Boskiej, Zaduszki, jak również Trójca Święta – początkami swoimi sięgają czasów przedchrześcijańskich: znane były w wielu dawnych religiach. Znak krzyża, w chrześcijaństwie uważany jako symbol męki Chrystusa, występował w dawnych religiach jako symbol życia, słońca lub ognia. Jego pochodzenie jest prastare; spotyka się już na narzędziach i zabytkach kamiennych pochodzących z czasów, kiedy nie znano jeszcze metali.

Wspomniany edykt Konstantyna Wielkiego przyczynił się do ostatecznego przekształcenia chrześcijaństwa w Kościół (termin „Kościół” był używany już w II wieku), który szybko się rozwijał i zyskiwał coraz większe znaczenie w życiu społeczno-politycznym. Podporządkowywał sobie cesarzy, królów i państwa, ale również bywał uzależniony od władzy świeckiej. Targały nim także sprzeczności wewnętrzne: już w II wieku pojawiły się pierwsze herezje (poglądy sprzeczne z oficjalnymi dogmatami), a wkrótce potem pierwsze schizmy (zrywanie jedności z biskupem rzymskim, później papieżem). W wielowiekowej historii przeżył też dwa wielkie wstrząsy, których skutki trwają do dziś: w XI wieku doszło do rozłamu Kościoła na zachodni (katolicki) i wschodni (prawosławny), a w XVI wieku Reformacja rozerwała jedność Kościoła Zachodniego i zapoczątkowała protestantyzm.

KATOLICYZM

Katolicyzmem nazywamy doktrynę religijną, moralną i społeczną, głoszoną przez Kościół katolicki. Termin „katolicki” oznacza „powszechny” i po rozłamie Kościoła w XI wieku odróżniał chrześcijaństwo rzymskie od prawosławnego. W połowie XVI wieku została przyjęta nazwa: Kościół Rzymskokatolicki (Sancta Romana Ecclesia) dla odróżnienia chrześcijaństwa rzymskiego od zreformowanego (protestantyzmu). Językiem urzędowym, a od niedawna wyłącznie liturgicznym, jest łacina.

Podstawą katolicyzmu jako doktryny religijnej są: Biblia i Tradycja (podanie ustne), uznane przez Kościół katolicki za podwójne źródło Objawienia, to jest treść wiary, przekazanych ludziom bezpośrednio przez Boga. Objawienie skończyło się ze śmiercią apostołów, lecz jest stale pogłębiane przez wnikliwe jego poznawanie, co uzasadnia późniejsze orzeczenie doktrynalne przez papieża i sobory. Jedynie biskup rzymski, czyli papież, uważany jest za następcę św. Piotra, a kolegium biskupów stanowią urząd nauczyciela Kościoła, wyrokujący w sprawach doktryny i mający walor nieomylności.

Doktryna Kościoła katolickiego, zawarta w dogmatach, kształtowała się na soborach w wiekach IV, V i XVI. Głównymi dogmatami są: Trójosobowość jednego Boga, bóstwo Jezusa Chrystusa, upadek człowieka po grzechu pierworodnym i jego zbawienie przez śmierć Chrystusa oraz nieśmiertelność duszy. Od innych wyznań chrześcijańskich różni się katolicyzm prymatem papieża, centralizacją i hierarchizacją władzy nauczycielskiej i administracyjnej, uznaniem 7 sakramentów za źródło łaski (a nie tylko jej symbole), do której uzyskania potrzebne jest pośrednictwo kapłanów, dogmatem o nieomylności, nadrzędności jedynej prawdziwości Kościoła katolickiego oraz kultem świętych i Marii, matki Jezusa.

Na czele Kościoła katolickiego stoi papież, mający władzę nieograniczoną nad wszystkimi instytucjami kościelnymi i wyznawcami katolickimi. Jeżeli wypowiada się ex cathedra w sprawach wiary i moralności – głosi dogmat z 1870 roku – jest nieomylny. W pierwszych wiekach był jednym z wielu niezależnych od siebie biskupów, rządzących gminami chrześcijańskimi. Jednakże już od początku cieszył się największym autorytetem, który wzmacniał fakt, że założycielem gminy chrześcijańskiej w Rzymie był św. Piotr, że tu działał również Paweł z Tarsu, a Rzym był stolicą cesarstwa. W IV wieku biskupi rzymscy zaczęli używać tytułu „papież”, ale w oficjalnej nomenklaturze jest używany zwrot: Romanus Pontifex (rzymski pontyfik, czyli arcykapłan). Pierwszych biskupów Rzymu – podobnie jak innych – wybierał lud i duchowieństwo, a zatwierdzali inni biskupi. Od VIII wieku decydowali o wyborze tylko duchowni rzymscy, a od XIII wieku wyłącznie kardynałowie, których z czasem zaczęto izolować na czas wyborów – zamykać na klucz – stąd nazwa konklawe. Po dokonaniu wyboru elekt wyraża zgodę i wybiera sobie nowe imię (do VI wieku biskupi rzymscy zachowywali własne imię chrzestne).

Organem doradczym papieża jest kolegium kardynałów, najwyższych po papieżu dostojników Kościoła. Kardynałów mianuje papież na specjalnym posiedzeniu, tak zwanym konsystorzu.

PRAWOSŁAWIE

Prawosławie, to najczęściej używana w Polsce nazwa Kościoła greckowschodniego. Historia rozłamu w Kościele chrześcijańskim, czyli tak zwanej schizmy wschodniej, jest bardzo długa – początkami swymi sięga wczesnego średniowiecza – i bardzo zawiła. Chrześcijaństwo na Wschodzie od samego początku rozwijało się na innym podłożu obyczajowym i kulturowym oraz różniło się od zachodniego obrzędami i językiem liturgicznym. Z czasem pojawiły się różnice doktrynalne. Do ostatecznego zerwania między Kościołem wschodnim a zachodnim doszło w roku 1054.

Najważniejsze doktryny kościoła prawosławnego są tożsame z doktrynami Kościoła katolickiego. Kościół prawosławny uznaje siedem sakramentów, ale przy ich udzielaniu stosuje się odmienne zasady:
1) chrzest polega na potrójnym zanurzeniu w wodzie i używaniu przez kapłana bezosobowej formuły: „Chrzci się sługa boży”, podczas gdy katolicka formuła brzmi: „Ja ciebie chrzczę”;
2) bierzmowanie udzielane jest bezpośrednio po chrzcie przez kapłana, a nie przez biskupa;
3) o prymacie biskupa rzymskiego (papieża) jako namiestnika Chrystusa i widocznej głowy Kościoła oraz o jego nieomylności ex cathedra, to znaczy, kiedy zabiera głos w sprawach wiary i moralności; w Kościele prawosławnym taką rolę odgrywa sobór;
4) o czyśćcu; Kościół prawosławny uważa, że wyrok potępienia lub zbawienia zapada dopiero na Sądzie Ostatecznym, na który przybędzie Chrystus, i dlatego praktykuje nawet modlitwy za świętych;
5) o niepokalanym poczęciu Matki Boskiej i jej wniebowzięciu, chociaż sam kult Matki Boskiej jest w prawosławiu głęboki i wszechstronny.

Podstawową formą organizacyjną prawosławia jest autokefalia, czyli niezależność Kościoła w danym kraju od zwierzchnictwa zagranicznych władz duchownych. Nie jest to sprzeczne z doktryną, bo według prawosławia Kościół jako organizacja, jest „jednością wiernych w Chrystusie i on jest najwyższym jego zwierzchnikiem”.

PROTESTANTYZM

Protestantyzmem nazywamy różne wyznania i sekty, wywodzące się bezpośrednio lub pośrednio z XVI-wiecznego ruchu, zwanego Reformacją, a zapoczątkowanego w Niemczech. Sama nazw a „protestantyzm” pochodzi od protestu, jaki na sejmie w Spirze 19 lutego 1529 roku złożyła grupa miast i książąt niemieckich przeciwko uchwale zabraniającej dalszego szerzenia poglądów reformacji. Głównymi wyznaniami protestanckimi są: luteranizm, kalwinizm i anglikanizm.

Luteranizm

Początek luteranizmu, tak jak i Reformacji, związany jest z wystąpieniem Marcina Lutra w Niemczech, który 31 października 1517 roku przybił na drzwiach kościoła zamkowego w Wittenberdze 95 tez, potępiających sprzedawanie odpustów za pieniądze.

Doktryny luteranizmu, odróżniające go od katolicyzmu, są w zdecydowanej większości wspólne dla wszystkich wyznań protestanckich. Najważniejsze z nich to:
1) uznanie Biblii jako jedynego źródła Objawienia, a odrzucenie Tradycji i dogmatów;
2) zachowanie dwu sakramentów: chrztu i komunii, zwanej Wieczerzą Pańską, pod dwiema postaciami: chleba i wina, ale chleb i wino nie przeistaczają się w ciało i krew Chrystusa, który jest obecny tylko duchowo;
3) odrzucenie spowiedzi indywidualnej i roli kapłana jako pośrednika między Bogiem a wierzącym;
4) odrzucenie kultu Marii, świętych, relikwii, celibatu duchownych i zakonów, odpustów, postów, wiary w czyściec, modlitwy w intencji zmarłych, codziennej mszy, używania wody święconej;
5) nieuznawanie papieża jako głowy Kościoła i negowanie idei „sukcesji apostolskiej”;
6) dopuszczenie wiernych do udziału w wyborze duchownych i w zarządzaniu gminą.

Kalwinizm

Równocześnie z reformacją w Niemczech rozwijała się reformacja w Szwajcarii. Reformacja szwajcarska zwie się kalwinizmem od nazwiska jednego z głównych propagatorów – Jana Kalwina. Pod względem doktryny kalwinizm jest zbieżny z luteranizmem – bezpośrednie bowiem sąsiedztwo ułatwiało wzajemne przenikanie poglądów. Odróżniają go następujące cechy:
1) zbawienie człowieka zależy od przeznaczenia, to znaczy, że Bóg z góry przeznaczył jednych do zbawienia, drugich na potępienie i dlatego wszystko, co człowiek czyni, czyni z boskiego przeznaczenia;
2) przestrzeganie pełnego biblijnego tekstu Dekalogu;
3) gminy kościelne mają charakter demokratyczny – ustalono prezbiteria, czyli kolegia, złożone z pastorów i starszych świeckich.

Anglikanizm

Reformacja w Anglii miała zupełnie inny przebieg. Panujący wówczas Henryk VIII, szczycił się tytułem „króla bardzo katolickiego”. Stanowisko swoje zmienił wtedy, gdy doszło do zatargu z papieżem. Henryk VIII po 17-letnim pożyciu z Katarzyną Aragońską postanowił się rozwieść z nią, by poślubić jej damę dworu, Annę Boleyn. Kiedy papież odmówił unieważnienia małżeństwa, król zwołał w roku 1531 zgromadzenie duchowieństwa angielskiego, które ogłosiło go głową kościoła w Anglii i unieważniło małżeństwo z Katarzyną Aragońską.

Kościół anglikański oscyluje między katolicyzmem a protestantyzmem: uznaje Biblię jako główne źródło objawienia, ale nie odrzuca Tradycji; zachował katolicki dogmat zbawienia przez Kościół, ale przyjął również luterański dogmat zbawienia przez wiarę. Najwyższym zwierzchnikiem Kościoła jest król, który mianuje biskupów, ci zaś proboszczów.

ISLAM
Islam (po arabsku „poddanie się woli Boga”) pierwotnie był religią Arabów, zamieszkujących Półwysep Arabski, ale wskutek podbojów rozprzestrzenił się po całym świecie. Wyznawcy islamu nazywani są mahometanami – od imienia założyciela religii, lub muzułmanami – od arabskiego wyrazu muslim, który znaczy „wyznawca islamu”.

Założycielem islamy był Muhammad, znany powszechnie jako Mahomet. Urodził się około roku 570 w Mekce, zmarł w Medynie w 632 roku.

Kiedy miał czterdzieści lat, doznał pierwszych objawień, przekazanych mu przez Allaha, który przed islamem był najwyższym bóstwem wśród kilkudziesięciu bożków pogańskich, jakich czcili Arabowie. Przekonany o swoim boskim posłannictwie, zaczął głosić nową religię, której treścią była jedność Allaha – stwórcy nieba i ziemi oraz jego misja proroka, ujęta w dogmat: „ Nie ma Boga prócz Allaha, a Muhammad jest wysłannikiem Allaha”. W swoich wystąpieniach powoływał się na proroków ze Starego Testamentu oraz posługiwał się zapożyczonym od chrześcijan motywem nieba i piekła, motywem obcym pogańskim Arabom. Ponieważ gonił i napominał przede wszystkim bogatych, jego zamożni współplemieńcy zdecydowanie wystąpili przeciw niemu. W roku 622 wywędrował potajemnie z garstką najwierniejszych towarzyszy do Medyny. Była to tak zwana Hidżra (po arabsku „emigracja, przeniesienie się”), która stanowi początek ery muzułmańskiej.

W Medynie zyskał licznych zwolenników i rozpoczął wojnę z Mekką, zakończoną w 630 roku kompromisem. Mieszkańcy Mekki przyjęli islam, Mekka została ogłoszona świętym miastem, Kaaba (po arabsku „sześcian”) – cel dorocznych pielgrzymek jeszcze przed islamem – główną świątynią muzułmanów, a Czarny Kamień (pierwotnie był biały, a sczerniał przez wzięcie na siebie grzechów muzułmanów) – obiektem kultu.

Głoszona przez Mahometa nauka została zawarta w Koranie, zredagowanym na piśmie dopiero 12 lat po śmierci proroka. Koran dzielił się na 114 sur, czyli rozdziałów, te zaś na wersety. Sury, z wyjątkiem pierwszej, zostały uporządkowane według ich długości: od najdłuższej do najkrótszej. Koran zawiera przepisy religijne, nakazy moralne i przepisy prawne i jest swego rodzaju konstytucją Arabów.

Według Koranu każdego muzułmanina obowiązuje pięć głównych obowiązków religijnych, zwanych filarami islamu:
1) wyznanie wiary,
2) modlitwa,
3) jałmużna,
4) post,
5) pielgrzymka do Mekki.


Ponadto Koran zaleca udział w wojnie świętej, której celem jest rozszerzenie granic islamu drogą podboju. Może mieć ona również charakter obronny, w wypadku gdy kraj muzułmański zaatakują niewierni.

* Wyznanie wiary polega na wygłoszeniu formuły stwierdzającej jedność Boga i prorockie posłannictwo Mahometa. Brzmi ona: „Nie ma Boga prócz Allaha, a Muhammad jest wysłannikiem Allaha”. Formuła ta towarzyszy muzułmaninowi przez całe jego życie – jej słowa są wymawiane również przy narodzinach i nad grobem. Wygłoszenie tej formuły z przekonaniem wystarczy, aby przyjąć islam, innych czynności nie potrzeba wykonywać.

* Modlitwa połączona jest z rytualnym obmyciem rąk, twarzy i nóg (jeśli nie ma wody, na przykład na pustyni, można je zastąpić piaskiem), odpowiednimi gestami głowy i rąk, padaniem na twarz. Modlitwę należy odmawiać po arabsku, bez względu na język ojczysty, pięć razy dziennie: o świcie, w południe, przed wieczorem, o zachodzie słońca i w godzinę po zachodzie. Podczas modlitwy należy stać w czystym miejscu, najlepiej na specjalnym dywaniku, i być zwróconym twarzą w stronę Mekki.

* Jałmużna była niegdyś oparta na dobrowolnym opodatkowaniu się, z czasem rozwinęła się w obowiązkową daninę od majątku. Przeznaczona jest dla biednych, niewolników, więźniów, dłużników, podróżników oraz na świętą wojnę.

* Post obowiązuje w miesiącu ramadan (dziewiąty miesiąc kalendarza arabskiego) każdego muzułmanina po ukończeniu 10 lat i polega na całkowitym powstrzymaniu się od świtu do zachodu słońca od jedzenia, picia, palenia tytoniu, używania perfum oraz od stosunków płciowych.

* Pielgrzymka do Mekki jest obowiązkowa dla wszystkich wiernych, którzy powinni odbyć ją przynajmniej raz w życiu, chyba że nie dopisuje im zdrowie lub nie pozwalają warunki materialne.

Koran zawiera również rozmaite przepisy o charakterze moralno-społeczno-prawnym:
* Zakazuje uprawiania hazardu, picia alkoholu i handlowania nim, jedzenia padliny, krwi zwierzęcej i wieprzowiny.
* Mówi o zachowaniu się podczas posiłków, o higienie i ubieraniu (np. zwyczaj zasłaniania twarzy przez kobiety).
* Reguluje sprawy małżeństw i rozwodów. Zezwala na wielożeństwo, ale określa z kim nie wolno wchodzić w związki małżeńskie. Nie określa natomiast wieku nowożeńców i nie zakazuje małżeństw małoletnich (sam Mahomet pojął za żonę 9-letnią dziewczynkę). Aby małżeństwo było ważne, wystarczy obustronne wyrażenie zgody przy świadkach, których powinno być jak najwięcej. Rozwody są dopuszczalne jedynie w wyjątkowych wypadkach, a prawo do nich mają głównie mężczyźni. Małżonkom wolno dwukrotnie rozwodzić się i dwukrotnie pobierać się ze sobą, ale po trzecim rozwodzie tracą prawo do ponownego połączenia się.
* Omawia sprawy spadku, sierot, niewolników, zabójców, zemsty, kradzieży itd.

W Koranie znajdujemy nie tylko pozostałości arabskich wierzeń i obyczajów przedislamskich, jak na przykład pielgrzymka do Mekki czy wielożeństwo, lecz także wpływy judaizmu i chrześcijaństwa, jak na przykład nauka o Sądzie Ostatecznym, piekle i raju. Występuje w nim wiele postaci ze Starego Testamentu: Adam, Abraham, Lot, Józef, Mojżesz, Salomon i inni. A z Nowego Testamentu Jezus, jego matka Maria i Jan Chrzciciel. Jednakże Jezus nie jest bogiem, bo pojęcie Trójcy Świętej zostało zastąpione w Koranie absolutnym monoteizmem. Jest jednym z proroków i to mniej ważnym niż Mahomet, który według Koranu jest najważniejszym, a zarazem ostatnim prorokiem.

Opracował: Leszek Wilczyński